Pulmoner Hipertansiyon Nedir? Neden Olur? Belirtileri Nelerdir?

Pulmoner hipertansiyon, akciğerlerinizdeki kan damarlarında (pulmoner arterler) görülen yüksek kan basıncı durumudur. Bu damarlarda daralma, sertleşme veya tıkanma olduğunda, kalp akciğerlere kan pompalamak için daha fazla çalışmak zorunda kalır. Zamanla, bu durum sağ kalp odacıklarının genişlemesine ve zayıflamasına yol açabilir. Tedavi edilmediğinde sağ kalp yetmezliğine neden olabilir. Nadir görülen, ancak ciddi ve ilerleyici bir hastalıktır. Genellikle 30-60 yaş arasındaki kişilerde daha sık görülür ve kadınlarda erkeklere oranla daha yaygındır.

Pulmoner Hipertansiyon Nedir?

Pulmoner hipertansiyon akciğer arterlerinizdeki kan basıncının sürekli olarak 25 mmHg’nın üzerine çıkması durumudur. Normal şartlarda akciğer arter basıncı 15-20 mmHg arasındadır. Bu artış kalbinizin sağ ventrikülünün akciğerlere kan pomparken daha fazla güç harcaması anlamına gelir.

Akciğer damarlarınızda basınç artışı çeşitli nedenlerle gelişebilir. Damar duvarları kalınlaşabilir, damar içinde pıhtı oluşabilir veya dış baskı altında kalabilir. Bu durumların hepsi kan akışını zorlaştırabilir ve basıncı yükseltebilir.

Pulmoner hipertansiyon, vücuttaki genel (sistemik) tansiyon yüksekliğinden farklıdır. Vücudunuzdaki genel kan dolaşımı normal olsa bile sadece akciğer dolaşımında yükseklik olabilir. Bu nedenle kol tansiyonunuz normal çıksa bile akciğer tansiyonunuz yüksek olabilir.

Pulmoner hipertansiyon ilerledikçe sağ kalp yetmezliği gelişebilir. Sağ ventrikül sürekli yüksek basınca karşı çalıştığı için zamanla yorulur ve işlevini yerine getiremez hale gelebilir.

Pulmoner Hipertansiyon Türleri Nelerdir?

Pulmoner hipertansiyon nedenlerine göre beş ana gruba ayrılır ve her grubun kendine özgü tedavi yaklaşımı vardır.

Grup 1 – İdiyopatik Pulmoner Arteriyel Hipertansiyon nedeni bilinmeyen pulmoner hipertansiyondur. Bu tür genellikle genç kadınlarda görülür ve genetik faktörler rol oynayabilir. Damar duvarlarında anormal kalınlaşma ve daralma görülür.

Grup 2 – Sol Kalp Hastalığına Bağlı pulmoner hipertansiyon en yaygın türdür. Kalp yetmezliği, kalp kapak hastalıkları, hipertansiyon gibi durumlar sol kalpte basınç artışına neden olur. Bu artış akciğer damarlarına yansır.

Grup 3 – Akciğer Hastalığına Bağlı pulmoner hipertansiyon kronik akciğer problemleri nedeniyle gelişir. KOAH, akciğer fibrozu, uyku apnesi gibi durumlar akciğerdeki oksijen seviyesini düşürür ve damar basıncını artırır.

Grup 4 – Kronik Tromboembolik pulmoner hipertansiyon akciğer damarlarında pıhtı kalıntıları nedeniyle oluşur. Geçirilmiş akciğer embolisi sonrası damarlar tam açılmaz ve basınç yüksek kalır.

Grup 5 – Multifaktöriyel pulmoner hipertansiyon birden fazla neden bir araya geldiğinde ortaya çıkar. Kan hastalıkları, metabolik bozukluklar, böbrek hastalıkları bu gruba girer.

Pulmoner Hipertansiyon Belirtileri Nelerdir?

Pulmoner hipertansiyon belirtileri başlangıçta hafif olduğu için genellikle geç fark edilir. Hastalık ilerledikçe belirtiler daha belirgin hale gelebilir.

• Efor sırasında nefes darlığı en yaygın ve erken belirtidir. Merdiven çıkarken, yürürken veya günlük aktiviteler sırasında normalden fazla nefes darlığı yaşayabilirsiniz. Başlangıçta sadece ağır aktivitelerde görülebilirken, hastalık ilerledikçe hafif eforlarda bile ortaya çıkabilir.
• Yorgunluk ve halsizlik günlük yaşamınızı etkileyebilen önemli belirtilerdir. Eskiden kolayca yaptığınız işleri yaparken çabuk yorulabilir, enerji seviyeniz düşebilir. Bu durum kalbinizin yeterli kan pompalayamaması nedeniyle gelişebilir.
• Göğüs ağrısı genellikle efor sırasında ortaya çıkabilir. Göğsünüzde sıkışma, baskı veya yanma hissi yaşayabilirsiniz. Bu ağrı sağ kalbinizin aşırı çalışması nedeniyle gelişebilir.
• Çarpıntı ve kalp hızı artışı sık görülen belirtilerdir. Kalbinizin düzensiz çarptığını hissedebilir veya normal aktiviteler sırasında kalp hızınızın arttığını fark edebilirsiniz.
• Ayak ve bacaklarda şişlik (ödem) hastalığın ileri evrelerinde görülebilir. Sağ kalp yetmezliği geliştiğinde vücudunuzda sıvı birikimi başlayabilir. Özellikle akşam saatlerinde şişlik artabilir.
• Bayılma veya bayılma hissi efor sırasında gelişebilir. Beyne yeterli kan gitmediğinde baş dönmesi, sersemleme veya bayılma yaşayabilirsiniz. Bu durum hastalığın ciddi evresini işaret edebilir.
• Dudaklarda ve parmaklarda morarma oksijen seviyesi düştüğünde görülür. Özellikle efor sırasında dudaklarınız, parmak uçlarınız mora çalabilir.

Pulmoner Hipertansiyon Evreleri Nelerdir?

Pulmoner hipertansiyon fonksiyonel kapasiteye göre dört evreye ayrılır. Bu sınıflama tedavi planınızın belirlenmesinde önemli rol oynar.

Evre 1 pulmoner hipertansiyonda normal aktivitelerinizi kısıtlama olmadan yapabilirsiniz. Pulmoner hipertansiyon tespit edilmiş ancak günlük yaşamınızda belirgin sınırlama yoktur. Bu evrede erken tedavi ile hastalığın ilerlemesi önlenebilir.

Evre 2 pulmoner hipertansiyonda normal fiziksel aktivitelerde hafif kısıtlama vardır. Dinlenme sırasında şikayet yoktur. Ancak merdiven çıkmak, hızlı yürümek gibi daha yoğun aktivitelerde yorgunluk, nefes darlığı veya göğüs ağrısı hissedilebilir.

Evre 3 pulmoner hipertansiyonda günlük yaşam aktivitelerinde belirgin kısıtlama oluşur. Dinlenme halinde genellikle semptom yoktur. Ancak yavaş yürümek, giyinmek veya hafif ev işleri gibi düşük eforlu aktivitelerde bile nefes darlığı, yorgunluk veya göğüs ağrısı ortaya çıkar. Bu durum yaşam kalitesini önemli ölçüde düşürür.

Evre 4 pulmoner hipertansiyonda dinlenme halinde bile nefes darlığı, yorgunluk veya göğüs ağrısı vardır. En küçük fiziksel aktivite bile semptomları artırır. Çoğu hastada sağ kalp yetmezliği belirtileri belirgin hale gelir. Bu evrede daha yoğun ve ileri tedavilere ihtiyaç duyulur.

Pulmoner Hipertansiyon Nedenleri Nelerdir?

Pulmoner hipertansiyon çok sayıda farklı nedenden kaynaklanabilir. Bu nedenler hastalığın türünü ve tedavi yaklaşımını belirler.

• Sol kalp hastalıkları pulmoner hipertansiyonun en yaygın nedenidir. Kalp yetmezliği, mitral kapak darlığı veya yetmezliği, aort kapak hastalıkları sol kalpte basınç artışına neden olabilir. Bu basınç akciğer damarlarına yansıyarak pulmoner hipertansiyon geliştirebilir.
• Akciğer hastalıkları kronik hipoksi (oksijen yetersizliği) nedeniyle akciğer damar basıncını artırabilir. KOAH (kronik obstrüktif akciğer hastalığı), akciğer fibrozu, uyku apnesi sendromu, yüksek rakımda yaşamak oksijen seviyesini düşürebilir. Düşük oksijen akciğer damarlarını daraltabilir.
• Kan pıhtıları akciğer damarlarını tıkayabilir. Akut pulmoner emboli tedavi edilmediğinde kronik tromboembolik pulmoner hipertansiyona dönüşebilir. Bacak ve pelvis damarlarındaki pıhtılar akciğerlere giderek damarları bloke edebilir.
• Kalpte doğuştan delikler veya damar bağlantı bozuklukları, akciğerlere giden kan miktarını artırarak damar yapısını bozabilir. Örneğin: atriyal septal defekt (kulakçıklar arası delik), ventriküler septal defekt (karıncıklar arası delik), patent duktus arteriyozus gibi kusurlar.
• İlaçlar ve toksik maddeler damar duvarına zarar verebilir. Fenfluramin diyet hapları, amfetaminler, kokain, bazı kemoterapötik ilaçlar pulmoner arteriyel hipertansiyona neden olabilir. Bu maddeler damar içi tabakayı bozabilir.
• Sistemik hastalıklar damar yapısını etkiler. Skleroderma, lupus, romatoid artrit gibi bağ dokusu hastalıkları akciğer damarlarında fibrozis oluşturabilir. HIV enfeksiyonu, karaciğer hastalıkları, böbrek hastalıkları da pulmoner hipertansiyona yol açabilir.
• Kan hastalıkları kan akışını bozabilir. Orak hücre anemisi, talasemi, polisitemia kan viskozitesini artırabilir ve küçük damarları tıkayabilir. Hemolitik anemi pulmoner hipertansiyon riskini artırabilir.
• Genetik faktörler ailesel vakalarda etkili olabilir. BMPR2, ALK1, ENG genlerindeki mutasyonlar idiyopatik pulmoner arteriyel hipertansiyona yol açabilir. Bu durumlar genellikle genç yaşta ortaya çıkar.

Pulmoner Hipertansiyon Risk Faktörleri Nelerdir?

Pulmoner hipertansiyon gelişim riski yaş, cinsiyet, kalıtsal yatkınlık ve altta yatan hastalıklarla ilişkilidir. En önemli risk faktörleri arasında kadın cinsiyet (20-40 yaş arası), aile öyküsü, kalp hastalıkları ve kronik akciğer hastalıkları bulunur.

Diğer risk faktörleri arasında obezite, uyku apnesi, sigara kullanımı, yüksek irtifa yaşamak, portal hipertansiyon, tiroid hastalıkları, bağ dokusu hastalıkları, HIV enfeksiyonu ve belirli ilaç kullanımı yer alır. Bu faktörlerden bir veya birkaçına sahip olmanız hastalık geliştireceğiniz anlamına gelmez, ancak dikkatli takip gerektirir.

Pulmoner Hipertansiyon Tanısı Nasıl Konur?

Pulmoner hipertansiyon tanısı şüphe edilmesi durumunda spesifik testlerle konur. Belirtiler başka hastalıklarla karışabileceği için doğru tanı kritik önem taşır.

Ekokardiyografi tanıda ilk ve en önemli testtir. Bu test kalbinizin yapısını ve fonksiyonunu değerlendirerek pulmoner arter basıncını tahmin eder. Sağ kalp büyümesi, kapak problemleri, sıvı birikimi tespit edilebilir. Noninvaziv olması ve kolay uygulanabilmesi nedeniyle tarama testi olarak kullanılır.

Sağ kalp kateterizasyonu kesin tanı için altın standart testtir. İnce kateter ile doğrudan akciğer arter basıncı ölçülür. Bu işlem pulmoner hipertansiyon varlığını kesin olarak gösterir ve şiddetini belirler. Ayrıca tedaviye yanıtı test etmek için de kullanılır.

Destekleyici testler altta yatan nedenleri araştırmak için yapılır. Akciğer fonksiyon testleri, bilgisayarlı tomografi, kan testleri, uyku çalışması gibi tetkikler hastalığın nedenini belirlemeye yardımcı olur. Bu testler tedavi planının doğru şekilde belirlenmesi için gereklidir.

Pulmoner Hipertansiyon Tedavisi Nasıl Yapılır?

Pulmoner hipertansiyon tedavisinde amaç, akciğer atardamarlarındaki yüksek basıncı düşürmek ve kalbin yükünü azaltmaktır. Tedavi çoğunlukla ilaçlar ve yaşam tarzı değişiklikleri ile yapılır. Bazı ileri durumlarda girişimsel veya cerrahi yöntemler gerekebilir. İlaçlar, damarları genişleterek kan akışını iyileştirir ve kalbin iş yükünü azaltır. Düzenli egzersiz, tuz alımının sınırlandırılması ve doktor önerilerine uygun yaşam tarzı değişiklikleri, uzun vadeli kalp ve akciğer sağlığını destekler, komplikasyon riskini azaltır.

İlaç Tedavisi

İlaç tedavisi pulmoner hipertansiyonun temel tedavi yöntemidir ve hastalığın türüne göre farklı ilaç grupları kullanılır.

• Vazodilatatör ilaçlar akciğer damarlarını genişleterek basıncı düşürür. Prostasklin analogları (epoprostenoller), endotelin reseptör antagonistleri (bosentan, masitentan), fosfodiesteraz inhibitörleri (sildenafil, tadalafil) bu gruba girer. Bu ilaçlar damar direncini azaltır ve kan akışını iyileştirir.
• Antikoagülan tedavi kan pıhtılaşmasını önler. Warfarin veya yeni nesil antikoagülanlar küçük pıhtı oluşumunu engeller. Özellikle idiyopatik pulmoner arteriyel hipertansiyon da önerilir.
• Diüretikler vücuttaki fazla sıvıyı atar. Sağ kalp yetmezliği geliştiğinde bacak şişliği ve nefes darlığını azaltır. Furosemid, spironolakton gibi ilaçlar kullanılır.
• Dijital glikozitler kalp kasılmasını güçlendirir. Sağ kalp yetmezliğinde kalbinizin pompalama gücünü artırır. Digoksin en yaygın kullanılan ilaçtır.

Oksijen Tedavisi

Oksijen tedavisi kan oksijen seviyesi düşük hastalarda uygulanır. Ev tipi oksijen konsantratörleri ile sürekli veya efor sırasında oksijen verilir. Bu tedavi nefes darlığını azaltır ve organ fonksiyonlarını iyileştirir.

Cerrahi Tedavi

• Atrial septostomi ileri evre hastalarda kalp içinde küçük delik açılması işlemidir. Sağ kalptaki yükü azaltarak belirtileri hafifletir. Bu işlem geçici bir çözümdür.
• Akciğer nakli diğer tedavilerin yetersiz kaldığı durumlarda düşünülebilir. Tek akciğer veya çift akciğer nakli yapılabilir. Bu tedavi seçilmiş hastalarda yaşam süresini uzatır.
• Pulmoner endarterektomi kronik tromboembolik pulmoner hipertansiyon da uygulanır. Akciğer damarlarındaki pıhtı kalıntıları cerrahi olarak temizlenir. Bu işlem hastalığı tamamen iyileştirebilir.

Pulmoner Hipertansiyon Komplikasyonları Nelerdir?

Pulmoner hipertansiyon tedavi edilmediğinde ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Bu komplikasyonlar yaşam kalitesini önemli ölçüde bozar ve yaşam süresini kısaltabilir.

• Sağ kalp yetmezliği gelişimi en önemli komplikasyondur ve hastalığın doğal seyri içinde ortaya çıkar
• Kalp ritim bozuklukları oluşumu özellikle atrial fibrilasyon ve ventriküler aritmiler görülebilir
• Ani kalp durması riski ileri evre hastalarda yaşamsal tehlike oluşturur
• Akciğer kanaması ve hemoptizi (kan tükürme) damar duvarı zayıflığı nedeniyle gelişebilir
• Senkop ve bayılma atakları beyne yetersiz kan gitme sonucu ortaya çıkabilir
• Kronik yorgunluk ve aktivite kısıtlılığı günlük yaşam kalitesini önemli ölçüde bozabilir
• Depresyon ve anksiyete gelişimi kronik hastalık süreci nedeniyle görülebilir
• Böbrek fonksiyon bozukluğu kalp yetmezliği sonucunda gelişebilir
• Karaciğer fonksiyon testlerinde bozulma sağ kalp basıncı artışı nedeniyle ortaya çıkabilir

Pulmoner Hipertansiyon ile Günlük Yaşam Nasıl Sürdürülür?

Pulmoner hipertansiyon tanısı aldıktan sonra yaşam tarzınızı hastalığa uygun şekilde düzenlemeniz gerekir. Doğru yaklaşımlarla semptomlarınızı kontrol altında tutabilir ve yaşam kalitenizi koruyabilirsiniz.

• Aktivite düzenlemesi günlük yaşamınızın temelini oluşturur. Kendinizi çok yoracak aktivitelerden kaçınmalısınız. Ağır kaldırma, koşma, merdiven çıkma gibi yoğun eforlar nefes darlığınızı artırabilir. Aktivitelerinizi kademeli olarak artırın ve dinlenme molalarını ihmal etmeyin.
• İlaç kullanım disiplini tedavi başarısı için kritiktir. İlaçlarınızı doktor önerdiği saatlerde ve dozlarda düzenli kullanın. İlaç yan etkileri yaşıyorsanız kendi başınıza kesmek yerine doktorunuza danışın.
• Semptom takibi hastalığınızın seyrini anlamanızda yardımcı olur. Günlük tartı takibi yapın çünkü ani kilo alımı sıvı birikimini gösterebilir. Nefes darlığı, yorgunluk seviyesi gibi belirtilerdeki değişimleri not edin.
• Enfeksiyon korunması akciğer sağlığınız için önemlidir. Grip ve zatürre aşılarınızı düzenli yaptırın. Hasta kişilerden uzak durun ve el hijyenine dikkat edin. Akciğer enfeksiyonları hastalığınızı kötüleştirebilir.
• Stres yönetimi semptom kontrolünde etkilidir. Yoga, meditasyon, nefes egzersizleri gibi gevşeme teknikleri öğrenin. Stres kalp hızınızı artırır ve nefes darlığınızı şiddetlendirebilir.
• Sosyal destek yaşam kalitenizi iyileştirir. Sosyal izolasyondan kaçının.

Pulmoner Hipertansiyona Ne İyi Gelir?

Pulmoner hipertansiyona iyi gelen bazı yaşam tarzı değişiklikleri ve destekleyici yöntemler, hastalığın seyrini olumlu etkileyebilir. Doğru beslenme ve düzenli, kontrollü egzersiz gibi yaklaşımlar sayesinde semptomlar hafifleyebilir, günlük yaşam kalitesi artabilir ve genel sağlık korunabilir.

• Tuz kısıtlaması sıvı birikimini önlemek için gereklidir. Günlük tuz alımınızı 1 çay kaşığının altında tutun. Hazır gıdalar, konserveler, turşu gibi yüksek tuzlu besinlerden kaçının. Yemek pişirirken baharat ve limon kullanarak lezzet katın.
• Sıvı kontrolü kalp yetmezliği belirtileri varsa önemlidir. Günlük sıvı alımınızı 1.5-2 litre ile sınırlamalısınız. Su, çay, meyve suyu, çorba gibi tüm sıvıları hesaba katın. Aşırı sıvı alımı nefes darlığınızı artırabilir.
• Demir eksikliği pulmoner hipertansiyon hastalarında yaygındır. Kırmızı et, tavuk, balık, kurubaklagil, yeşil yapraklı sebzeler demir açısından zengindir. Demir eksikliği yorgunluğunuzu artırabilir.
• Kalori kontrolü ideal kiloyu korumak için gereklidir. Aşırı kilo kalbinizin yükünü artırır. Öğün sıklığını artırıp porsiyonları küçültün. Çok doyurucu yemekler nefes darlığı yaratabilir.
• Egzersiz programı doktor kontrolünde planlanmalıdır. Hafif düzeyde aerobik egzersizler kondisyonunuzu korur. Yürüyüş, sabit bisiklet, yüzme uygun seçeneklerdir. Egzersiz sırasında nefes darlığı hissederseniz hemen durun.
• Rehabilitasyon programları pulmoner rehabilitasyon merkezlerinde uygulanır. Kontrollü egzersiz, nefes egzersizleri, hasta eğitimi içerir. Bu programlar fonksiyonel kapasitenizi artırır ve yaşam kalitenizi iyileştirir.

Ne Zaman Doktora Başvurmalısınız?

Pulmoner hipertansiyon seyri sırasında bazı durumlar acil değerlendirme gerektirir. Bu durumları tanımanız zamanında müdahale edilmesi açısından önemlidir.

Acil başvuru gereken durumlar yaşamsal risk taşır. Şiddetli nefes darlığı, göğüs ağrısı, bayılma, dudak ve parmak morarması acil servise başvuru nedenidir. Ani kilo alımı, bacak şişliğinde artış, yatarken nefes alamama kalp yetmezliği krizini gösterebilir.

Hızlı değerlendirme gereken durumlar birkaç gün içinde kontrole gitmeyi gerektirir. Nefes darlığında artış, yorgunluk seviyesinde değişim, öksürük şikayeti, göğüs ağrısı sıklığında artış değerlendirme gerektirir.

Rutin kontroller hastalık takibi için düzenli yapılmalıdır. 3-6 ayda bir kardiyoloji kontrolü, yılda bir kapsamlı değerlendirme önerilir. İlaç yan etkileri, doz ayarlaması, hastalık progresyonu takip edilir.

İlaç sorunları doktor muayenesi gerektirir. Yan etki gelişimi, ilaç etkisizliği, yeni ilaç başlama ihtiyacı durumlarında randevu alın. İlaçları kendi başınıza kesmeyin.

Pulmoner hipertansiyon ciddi bir hastalık olsa da erken tanı ve uygun tedavi ile kontrol altına alınabilir. Modern tedavi seçenekleri hastalığın ilerlemesini yavaşlatır ve yaşam kalitenizi iyileştirir. Doktor önerilerine uyarak ve yaşam tarzınızı düzenleyerek hastalığınızla başarıyla mücadele edebilirsiniz.

Referans: Pulmonary Hypertension