Hipertansiyon Nedir? Yüksek Tansiyon Belirtileri Nelerdir?

Hipertansiyon vücudunuzdaki kan damarlarını etkileyen sık görülen bir sağlık sorunudur. Yüksek tansiyon olarak da bilinir. Bu durumda kanınızın damar duvarlarına uyguladığı basınç sürekli olarak normalden yüksektir. Kalbiniz kanı pompalamak için normalden fazla güç harcamak zorunda kalır.

Kan basıncınız iki sayı ile ifade edilir ve milimetre cıva birimi ile ölçülür. Üst sayı sistolik basınç kalbin kasıldığı andaki basıncı gösterir. Alt sayı diyastolik basınç kalbin gevşediği andaki basıncı ifade eder. Normal tansiyon değerleri 120/80 mmHg civarındadır. 140/90 mmHg veya üzeri değerler hipertansiyon olarak kabul edilir.

Hipertansiyonun korkutucu yanı sessizce ilerlemesidir. Çoğu zaman belirti vermez. Başağrısı, burun kanaması veya nefes darlığı yaşayabilirsiniz ancak bu belirtiler genellikle ileri evrelerde ortaya çıkar. Bu nedenle düzenli tansiyon ölçümü yapmak çok önemlidir.

Hipertansiyon nedir?

Hipertansiyon, damarlarınızın sürekli yüksek kan basıncına maruz kalmasıdır. Kan basıncı kalbin her atışında kanı damarlarınıza pompaladığı andaki basınçtır. Bu basınç sürekli 140/90 mmHg veya üzerinde ise yüksek tansiyonunuz var demektir.

Tansiyonunuzu etkileyen faktörler arasında kalbin pompalama gücü, kanın kıvamı, damarlarınızın esnekliği ve çapı bulunur. Yaş ilerledikçe damarlar sertleşir ve tansiyon doğal olarak yükselme eğilimindedir.

Sistolik tansiyon kalbin kasıldığı andaki en yüksek değerdir ve büyük tansiyon olarak ifade edilir. Diyastolik tansiyon kalbin gevşediği andaki en düşük değerdir ve küçük tansiyon olarak bilinir. Her iki değer de milimetre cıva birimi ile ölçülür.

Hipertansiyon tanısı için farklı zamanlarda yapılan ölçümlerde sürekli yükseklik saptanması gerekir. Geçici tansiyon artışları stres, egzersiz veya kafein tüketimi sonrasında normal kabul edilir.

Yüksek tansiyon belirtileri nelerdir?

Hipertansiyonun en önemli özelliği uzun süre belirti vermemesidir. Çoğu insan kan basıncının yüksek olduğunu rutin kontrollerde öğrenir. Bu nedenle düzenli tansiyon ölçümü yapmak önemlidir.

• Baş ağrısı yaşanabilir. Özellikle sabahları ense bölgesinde zonklayıcı ağrı olabilir. Baş dönmesi ve dengesizlik hissi yaşanabilir. Bu belirtiler tansiyon çok yükseldiğinde ortaya çıkar.
• Nefes darlığı yaşanabilir. Merdivenlerden çıkarken veya hafif eforla nefes almada zorluk olabilir. Göğüs ağrısı ve çarpıntı hissi gelişebilir. Bu belirtiler kalbin zorlandığını gösterir.
• Görme bozuklukları yaşanabilir. Bulanık görme, çift görme veya görme alanında kayıplar olabilir. Gözbebeğinde kanama görülebilir. Bu bulgular göz tabanı muayenesi ile saptanır.
• Burun kanaması yaşanabilir. Tekrarlayan burun kanamaları yüksek tansiyonun işareti olabilir. Kulak çınlaması ve işitme problemleri gelişebilir. Boyun damarlarında nabız hissi artabilir.
• Hipertansif kriz 180/120 mmHg veya üzeri değerlerdir. Acil müdahale gerektirir. Organ hasarı gelişebilir. Hastaneye başvurmanız gerekir. İnme, kalp krizi riski çok yüksektir.

Hipertansiyon türleri nelerdir?

Hipertansiyon iki ana türe ayrılır.

• Primer hipertansiyon belirli bir nedene bağlanamayan yüksek tansiyondur. Vakaların %90-95’ini oluşturur. Yaş, genetik yatkınlık, yaşam tarzı faktörleri birlikte etkili olur.
• Sekonder hipertansiyon belirli bir hastalık veya duruma bağlı olarak gelişen yüksek tansiyondur. Vakaların %5-10’unu oluşturur. Böbrek hastalıkları, hormonal bozukluklar, bazı ilaçlar sekonder hipertansiyona neden olabilir. Altta yatan neden tedavi edildiğinde tansiyon normale dönebilir.

Ana türlerin dışında, ölçüm koşulları ve klinik özelliklerine göre de sınıflandırılan özel durumlar vardır:

• Beyaz önlük hipertansiyonu hastanede veya muayenehanede ölçülen yüksek tansiyondur. Ev ortamında ölçümler normal çıkar. Stres ve gerginlik bu duruma neden olur. Gerçek hipertansiyon olmayabilir.
• Maskelenmiş hipertansiyon muayenehanede normal çıkan tansiyonun ev ortamında yüksek ölçülmesidir. Bu durum günlük aktiviteler sırasında tansiyonun artması ile ilgilidir.
• İzole sistolik hipertansiyon yaşlılarda sık görülür. Sadece büyük tansiyon yüksek küçük tansiyon normal seyreder. Damar sertleşmesi nedeniyle gelişir ve tedavi gerektirir.
• Dirençli hipertansiyon üç farklı ilaç grubu kullanılmasına rağmen tansiyonunuzun kontrol altına alınamadığı yüksek tansiyon türüdür. Bu durumda tansiyonunuz 140/90 mmHg üzerinde kalmaya devam eder. Hastaların yaklaşık %10-15’inde görülebilir.

Hipertansiyon neden olur?

Yüksek tansiyonun birçok farklı nedeni olabilir, ancak çoğu zaman tek bir sebep değil, birden fazla faktörün bir araya gelmesi sonucu ortaya çıkar. Genetik yatkınlık, sağlıksız beslenme alışkanlıkları, aşırı tuz tüketimi, obezite, hareketsiz yaşam tarzı, kronik stres, yetersiz uyku, sigara ve alkol kullanımı gibi faktörler hipertansiyona yol açabilir. Ayrıca diyabet, böbrek hastalıkları ve hormonal bozukluklar gibi bazı tıbbi durumlar da yüksek tansiyona zemin hazırlayabilir.

Çoğunlukla kesin bir neden bulunamaz

Hipertansiyon hastalarının büyük çoğunluğunda (%90-95) kesin bir neden tespit edilemez. Bu duruma “primer hipertansiyon” denir. Burada yaşınız, genleriniz ve yaşam tarzınız birlikte rol oynar. Yaşlandıkça damarlarınız sertleşir, aile geçmişinizde hipertansiyon varsa riskiniz artar, aşırı tuz tüketimi, hareketsizlik ve fazla kilolar da durumu tetikler.

Bazen altta yatan bir hastalık vardır

Daha az görülen durumlarda (%5-10) hipertansiyonun arkasında başka bir hastalık bulunur. Bu duruma “sekonder hipertansiyon” denir. Böbrek sorunları, hormon bozuklukları veya kullandığınız bazı ilaçlar tansiyonunuzu yükseltebilir. Bu tür vakalarda asıl sorunu çözdüğünüzde tansiyonunuz da normale dönebilir.

Risk faktörleri nelerdir?

Bazı faktörleri değiştiremezsiniz. Bunlar yaşınız, cinsiyetiniz ve aile geçmişinizdir. Ancak sigara içmek, aşırı alkol tüketmek, çok tuzlu beslenmek, hareketsiz kalmak ve kilo almak gibi durumları kontrol edebilirsiniz. Bu faktörlere yoğunlaşarak hipertansiyon riskinizi azaltabilirsiniz ve mevcut tansiyonunuzu kontrol altına alabilirsiniz.

Hipertansiyon tanısı nasıl konur?

Hipertansiyon tanısı için birden fazla ölçüm gerekir. Tek ölçümle tanı konmaz çünkü kan basıncı gün içinde değişir. En az iki farklı günde yapılan ölçümlerde yükseklik olması gerekir.

Tansiyon ölçümü doğru teknikle yapılmalıdır. 5 dakika dinlendikten sonra ölçüm yapılır. Kol kalp hizasında olmalıdır. Uygun manşet boyutu kullanılmalıdır. Konuşmamak ve hareket etmemek önemlidir.

24 saatlik ambulatuvar kan basıncı monitörü günlük yaşamınızdaki kan basıncı değişimlerini gösterir. Gece ve gündüz değerleri ayrı ayrı değerlendirilir. Beyaz önlük hipertansiyonu tespit edilebilir.

Ev tansiyon ölçümleri tanıda çok değerlidir. Güvenilir cihazlarla düzenli ölçümler yapılmalıdır. Sabah ve akşam değerleri kaydedilmelidir. Bu ölçümler tedavi takibinde de kullanılır.

Fizik muayenede kalp sesleri dinlenir. Boyun damarları muayene edilir. Göz tabanı muayenesi ile retinal değişiklikler değerlendirilir. Nabızlar kontrol edilir.

Laboratuvar testleri organ hasarını araştırır. Böbrek fonksiyonları, elektrolit düzeyleri, kan şekeri ölçülür. EKG ile kalp değerlendirilir. Ekokardiyografi kalp kasının kalınlığını gösterir.

Hipertansiyon tedavisi nasıldır?

Hipertansiyon tedavisinin amacı, kan basıncını güvenli düzeyde tutmak ve kalp, damar, böbrek gibi organları korumaktır. Tedavi, yaşam tarzı değişiklikleri ve gerekirse ilaçlarla yapılır. Bazı hastalarda yöntemler bir arada uygulanabilir. Yaşam tarzı değişiklikleri tedavinin temelini oluşturur. Tuz alımını azaltmak, düzenli egzersiz yapmak, kilo kontrolü sağlamak, sağlıklı beslenmek ve stresi yönetmek tansiyonu düşürmede en etkili yollardır.

İlaç tedavisi, hastanın kan basıncı seviyesine ve eşlik eden sağlık durumuna göre seçilir. ACE inhibitörleri, beta blokerler, kalsiyum kanal blokerleri ve diüretikler en sık kullanılan ilaç gruplarıdır. Hipertansiyon tedavisinde düzenli takip şarttır. Kan basıncı ölçümleri, doktor kontrolleri ve ilaç kullanımının düzenli olması, komplikasyon riskini azaltır. Sağlıklı yaşam tarzı değişiklikleri kalp-damar ve böbrek sağlığını korumak için uzun vadeli önem taşır.

Yaşam tarzı değişiklikleri

Yaşam tarzı değişiklikleri tüm hipertansiyon hastalarında uygulanmalıdır. Beslenme düzenlemesi en önemli adımdır. DASH diyeti hipertansiyon hastalarında kanıtlanmış fayda gösterir. Sebze, meyve, tam tahıl ağırlıklı beslenme önerilir.

Tuz kısıtlaması temel tedavi yaklaşımıdır. Günlük tuz alımınızı 1 çay kaşığının altında tutmalısınız (yaklaşık 5 gram). İdeal hedef yarım çay kaşığıdır (yaklaşık 2.5 gram). Sofra tuzu kullanmayın, işlenmiş gıdalar ve hazır yemekleri sınırlayın. Ekmek, peynir, zeytin, turşu gibi günlük tükettiğiniz besinlerdeki gizli tuzları da hesaba katın.

Kilo kontrolü tansiyonu önemli ölçüde düşürür. Her 1 kg kilo kaybı tansiyonda 1 mmHg düşüş sağlar. Sağlıklı kilo hedeflenmeli ve sürdürülmelidir.

İlaç tedavisi

İlaç tedavisi yaşam tarzı değişikliklerinin yeterli olmadığı durumlarda başlanır.

ACE inhibitörleri kalp ve böbrek koruyucu etkiye sahiptir. Anjiotensin reseptör blokörleri benzer etki gösterir ve daha az yan etkiye sahiptir. Kalsiyum kanal blokerleri damarları genişletir.

Diüretikler vücuttan fazla sıvı atılımını sağlar. Tiazid grubu diüretikler ilk tercih ilaçlardır. Beta blokerler kalp hızını yavaşlatır ve kalp yükünü azaltır.

Kombinasyon tedavisi tek ilaçtan daha etkilidir. Farklı etki mekanizmalı ilaçlar birlikte kullanılır. Sabit doz kombinasyonlar hasta uyumunu artırır.

Dirençli hipertansiyon nasıl tedavi edilir?

Dirençli hipertansiyon, en az üç farklı tansiyon ilacını düzenli kullandığınız halde tansiyon değerlerinin kontrol altına alınamaması durumudur. Tedaviye başlamadan önce ilaçlarınızı gerçekten düzenli alıp almadığınız, tansiyon yüksekliğine neden olabilecek böbrek hastalıkları, hormon bozuklukları veya uyku apnesi gibi ikincil nedenlerin olup olmadığı değerlendirilir. Çünkü bu tür nedenler varsa, tansiyon kontrolü ancak altta yatan sorunun tedavisiyle sağlanabilir. Çoğu hastada, ilaçların eksik veya yanlış kullanımı dirençli hipertansiyonun asıl sebebidir. Bu nedenle tedavi sürecinde hem yaşam tarzı değişiklikleri hem de doğru ilaç kombinasyonları birlikte planlanır. Eğer mevcut ilaçlarla yeterli sonuç alınamazsa, dördüncü bir ilaç eklenir. Dirençli hipertansiyon tedavisi sabır gerektirir.

Hipertansiyonla yaşam nasıl olmalı?

Hipertansiyon tanısı aldıktan sonra yaşam tarzınızı düzenlemeniz gerekir.

• İlaçlarınızı düzenli kullanmak en önemli kuraldır. İlaç saatlerinizi kaçırmayın. Doktor onayı olmadan ilaç kesmeyin.
• Ev tansiyon ölçümü yapın. Günde iki kez sabah ve akşam ölçümler yapın. Değerleri kaydedin ve doktor kontrollerinde götürün. Ani yükselmeler durumunda doktorunuza haber verin.
• Stres yönetimi tansiyon kontrolünde önemlidir. Meditasyon, nefes egzersizleri, yoga gibi teknikler faydalıdır. Yeterli uyku alın. Günde 7-8 saat uyku hedefleyin.
• İş yaşamınızı düzenleyin. Aşırı iş yükünden kaçının. Düzenli molalar verin. İş stresi tansiyonunuzu olumsuz etkiler.
• Sosyal yaşamınızı sürdürün. Aile ve arkadaş desteği önemlidir. İzolasyona girmeyin. Hobi ve eğlence aktivitelerinizi ihmal etmeyin.

Hipertansiyon hastalarında beslenme ve egzersiz nasıl olmalı?

• DASH diyeti hipertansiyon hastalarına özel geliştirilmiş beslenme planıdır. Sebze, meyve, tam tahıl, düşük yağlı süt ürünleri, balık ve kümes hayvanları ağırlıklıdır. Kırmızı et, şeker, tuz sınırlıdır.
• Tuz kısıtlaması beslenmenin temelidir. Günlük yarım çay kaşığı tuz sınırını aşmayın. Sofra tuzu kullanmayın. Baharatlı ve limonlu tatlandırma tercih edin. Hazır gıda etiketlerini okuyun.
• Potasyum alımını artırın. Muz, portakal, domates, patates, fasulye potasyum bakımından zengindir ve tansiyona iyi gelir. Potasyum tuzun zararlı etkilerini azaltır. Günde 3500-4700 mg potasyum hedefleyin.
• Magnezyum ve kalsiyum da tansiyon üzerinde olumlu etkiye sahiptir. Yeşil yapraklı sebzeler, fındık, süt ürünleri bu mineralleri içerir. Çok çeşitli ve renkli beslenme önemlidir.
• Aerobik egzersiz tansiyonu düşürür. Haftada 150 dakika orta tempolu veya 75 dakika yüksek tempolu egzersiz yapın. Yürüyüş, bisiklet, yüzme idealdir. Kademeli başlayın.
• Direnç antrenmanı da faydalıdır. Haftada 2-3 gün ağırlık antrenmanı yapabilirsiniz. Büyük kas gruplarını çalıştırın. Nefes tutmayın. Kademeli artış yapın.

Hipertansiyon nelere sebep olabilir?

Kontrol edilmeyen yüksek tansiyon kan damarlarınızda sürekli aşırı basınç oluşturur ve bu durum zamanla vücut organlarınızda kalıcı hasarlara neden olabilir. Tansiyonunuz ne kadar yüksekse ve kontrolsüz kaldığı süre ne kadar uzunsa, gelişebilecek hasar o kadar büyük olur.

Kalp en çok etkilenen organdır çünkü yüksek basınca karşı sürekli pompalama yapmak zorunda kalır. Sol ventrikül hipertrofisi denilen kalp kasının kalınlaşması gelişebilir ve bu durum zamanla kalp yetmezliğine yol açabilir. Koroner arter hastalığı riski artabilir ve kalp krizi gelişme olasılığı yükselir.

Beyin damarlarında oluşan hasarlar ciddi sonuçlar doğurabilir. İnme riski önemli ölçüde artar çünkü damarlar ya tıkanabilir ya da kanayabilir. Uzun vadede düşünme, hatırlama ve öğrenme yetileriniz etkilenebilir. Vasküler demans denilen beyin fonksiyon kaybı gelişebilir.

Böbrek damarlarında meydana gelen değişiklikler böbrek fonksiyonlarını bozabilir. Protein kaybı başlayabilir ve ilerleyen dönemlerde böbrek yetmezliği gelişebilir. Göz damarlarında oluşan hasarlar görme problemlerine neden olabilir ve retinopati denilen göz hastalığı ortaya çıkabilir.

Kan damarlarında anevrizma oluşumu hayati tehlike oluşturabilir. Damar duvarının zayıflaması sonucu şişlik oluşur ve bu yapı yırtılırsa yaşamsal risk taşır. Ayrıca metabolik sendrom gelişme riski artar ve bu durum diyabet ile kalp hastalığı riskini daha da yükseltir.

Kontrol edilmeyen hipertansiyonun başlıca komplikasyonları:

• Kalp krizi ve kalp yetmezliği
• İnme ve beyin hasarı
• Böbrek hastalığı ve yetmezlik
• Görme bozuklukları ve körlük
• Anevrizma ve damar yırtılması
• Demans
• Metabolik sendrom

Ne zaman doktora başvurulmalı?

Kan basıncınız 180/120 mmHg üzerine çıkarsa acil başvuru gerekir. Bu değerler hipertansif kriz olarak kabul edilir. Organ hasarı gelişebilir. 112’yi arayın veya en yakın acil servise gidin.

Hipertansiyon belirtileri yaşıyorsanız hemen doktora başvurun. Şiddetli başağrısı, görme bozukluğu, nefes darlığı, göğüs ağrısı ciddi bulgulardır. Geciktirmeden müdahale edin.

İlaç yan etkileri gelişirse doktorunuza haber verin. Öksürük, ayak şişliği, baş dönmesi, halsizlik yan etkiler olabilir. İlaç değişikliği gerekebilir. Kendiniz ilaç kesmeyiniz.

Rutin kontrollere düzenli gidin. Ayda bir kez kontrole gitmeniz önerilir. Tansiyon takibi, ilaç ayarlaması, yan etki değerlendirmesi yapılır. 3 ayda bir detaylı kontrol gerekir.

Hamilelik planıyorsanız doktorunuza danışın. Gebelik öncesi tansiyon kontrolü sağlanmalıdır. Bazı hipertansiyon ilaçları gebelikte güvenli değildir. Doktor önerisi ile değişiklik yapılır.

Sık sorulan sorular

Strese bağlı yüksek tansiyon neden olur?

Strese bağlı yüksek tansiyon, vücudunuzun yoğun stres anlarında verdiği doğal bir tepkidir. Stres, vücudunuzun “savaş ya da kaç” tepkisini tetikleyerek adrenalin ve kortizol gibi stres hormonlarının salgılanmasına yol açar. Bu hormonlar, kalp atış hızınızı artırır, kan damarlarınızı geçici olarak daraltır ve tansiyonunuzu yükseltir. Bu, kısa vadede hayatta kalma mekanizması olarak faydalı olsa da, sürekli veya yoğun stres altında kalmak, tansiyonunuzu kronik olarak etkileyebilir.

Strese bağlı yüksek tansiyon belirtileri nelerdir?

Strese bağlı yüksek tansiyon genellikle kalp çarpıntısı, baş ağrısı, göğüs sıkışması, terleme ve nefes darlığı gibi fiziksel belirtilerle kendini gösterirken, aynı zamanda yoğun kaygı, sinirlilik ve uyku sorunları gibi psikolojik etkileri de beraberinde getirebilir. Anlık stres yükselişleri genellikle geçicidir, ancak kronikleşen stres, uzun vadede kalıcı hipertansiyona zemin hazırlayabilir ve bu belirtilerin daha sık yaşanmasına neden olabilir.

Ani tansiyon yükselmesi neden olur?

Ani tansiyon yükselmesi, altta yatan kronik bir hastalığın kötüleşmesi, bazı ilaçların yanlış kullanımı veya ani stres gibi çeşitli faktörlerden kaynaklanabilir. Vücudunuzun bir dizi fizyolojik tepkisi veya dış etkenler, damarlarınızın aniden daralmasına veya kalbinizin daha hızlı ve güçlü atmasına neden olarak tansiyonunuzu hızla yükseltebilir.

Ani tansiyon yükselmesi belirtileri nelerdir?

Tansiyonun aniden yükselmesi baş dönmesi, görmede bulanıklık, burun kanaması, mide bulantısı, kulak çınlaması, aşırı terleme ve ani halsizlik gibi belirtilerle fark edilebilir. Bu tablo ciddi bir sağlık sorununa işaret edebilir ve acil müdahale gerekebilir.

Tansiyon kaç olmalı?

Genel olarak ideal tansiyon değeri 120/80 mmHg civarında veya altında olmasıdır. Ancak bu değer yaşa, genel sağlık durumuna ve varsa eşlik eden hastalıklara göre değişebilir. Çocuklarda tansiyon genellikle bu değerden biraz daha düşük seyreder. Yaş ilerledikçe damar sertliği arttığı için, 65 yaş üstü bireylerde 130/80 mmHg civarı değerler kabul edilebilir. Her bireyin “normal” tansiyon aralığı farklı olabilir. Bu nedenle sizin için ideal olan değeri doktorunuzla birlikte belirlemeli ve düzenli aralıklarla takip etmelisiniz.

Tansiyon hangi koldan ölçülür?

Tansiyonu ilk kez ölçerken, iki kolunuzdan da ölçüm almanız önemlidir. Çünkü iki kol arasında tansiyon değerinde küçük bir fark (genellikle 10-15 mmHg’ye kadar) olabilir ve bu normal kabul edilir. İlk ölçümden sonra, sonraki tüm ölçümleri yüksek çıkan koldan yapmalısınız. Bu, tansiyonunuzun gerçek seyrini daha doğru bir şekilde takip etmenizi sağlar. Kolunuzun kalp hizasında ve rahat bir konumda olması da doğru sonuçlar için kritik öneme sahiptir.

Tansiyon 14/10, 15/10, 16/10 veya 17/10 olursa ne olur?

Bu değerler yüksek tansiyon sınırları içindedir. Tek ölçümle tanı konulmaz. düzenli takip gerekir. Bu seviyelerde tansiyon uzun süreli kalırsa kalp, beyin ve böbrek gibi organlarda hasar riski artar. Mutlaka hekime başvurulmalıdır.

Sonuç

Hipertansiyon sessizce ilerleyen ama tedavi edilebilir bir hastalıktır. Erken tanı ve uygun tedavi ile normal yaşamınızı sürdürebilirsiniz. Yaşam tarzı değişiklikleri tedavinin temelidir. İlaç tedavisi gerektiğinde düzenli kullanılmalıdır.

Düzenli tansiyon ölçümü yaparak durumunuzu takip edin. Doktor kontrollerinizi aksatmayın. Beslenme alışkanlıklarınızı düzenleyin ve düzenli egzersiz yapın. Stres yönetimi ve yeterli uyku da önemlidir.

Unutmayın ki hipertansiyon kontrol edilebilir bir durumdur. Doktor önerilerine uyarak kalp krizi, inme, böbrek hastalığı gibi ciddi komplikasyonları büyük ölçüde önleyebilirsiniz. Sağlıklı yaşam tarzı ile uzun ve kaliteli bir yaşam sürebilirsiniz.

Referans: Hypertension