Halk arasında felç olarak da bilinen inme, beyne kan akışının aniden kesilmesi veya beyin damarlarının yırtılmasıyla oluşan acil bir sağlık sorunudur. Beyin hücreleri oksijensiz kaldığında dakikalar içinde ölmeye başlar; bu da kalıcı nörolojik hasara, hareket kaybına veya ölüme yol açabilir. İki ana türü vardır: İskemik inme, damar tıkanıklığıyla oluşurken; hemorajik inme, damar yırtılmasıyla beyin kanamasına neden olur.
İnme, genellikle ani yüz kayması, kol veya bacakta güçsüzlük, konuşma zorluğu gibi belirtilerle kendini gösterir ve erken teşhis hayat kurtarıcıdır. Dünya genelinde önde gelen ölüm ve sakatlık nedenlerinden biri olan inme, yaş, hipertansiyon ve yaşam tarzı gibi faktörlerle riski artan sinsi bir hastalıktır.
İnme Nedir?
İnme, beyne giden kan akışının kesilmesi veya beyin damarlarının yırtılması sonucu beyin hücrelerinin oksijensiz kalarak zarar görmesiyle ortaya çıkan ciddi bir tıbbi durumdur. Hızlı müdahale edilmezse ciddi sağlık sorunlarına, kalıcı hasara veya yaşam kaybına yol açabilir.
İskemik inme ve hemorajik inme şeklinde tipleri vardır.
İskemik İnme Nedir?
İskemik inme, beyne giden kan akışının bir pıhtı veya daralmış damar nedeniyle kesilmesi sonucu ortaya çıkan bir felç türüdür. Tüm inmelerin yaklaşık %85’ini oluşturur. Beyin hücreleri oksijen ve besin alamadığı için dakikalar içinde hasar görmeye başlar.
Hemorajik İnme Nedir?
Hemorajik inme, beyin içindeki veya çevresindeki bir damarın yırtılmasıyla kanamanın oluşması ve beyin dokusuna zarar vermesiyle meydana gelir; tüm inmelerin yaklaşık %15’ini kapsar. Kanama, beyinde basınç artışına neden olarak hücre ölümünü tetikler.
İnme Belirtileri Nelerdir?
İnme, beyne kan akışının kesilmesiyle ani ve belirgin belirtilerle ortaya çıkar. Yüzde kayma, kol veya bacakta güçsüzlük, konuşma zorluğu gibi işaretlerle kendini gösterir. Bir tarafın uyuşması, ani baş dönmesi, denge kaybı, şiddetli baş ağrısı veya görme kaybı da sık görülür.
İnme belirtileri şunlar olabilir:
- Yüzün bir tarafında asimetri veya his kaybı, inmenin en yaygın belirtilerindendir.
- Ani kuvvet kaybı, özellikle tek taraflı olarak kol veya bacakta görülür; örneğin, kol kaldırılamaz hale gelebilir.
- Kelimeleri bulamama, peltek konuşma veya tamamen konuşamama, inmenin önemli işaretlerindendir.
- Denge kaybı, sendeleme veya düşme, beyin kan akışının bozulduğuna işaret edebilir.
- Bir veya her iki gözde ani bulanıklık, çift görme veya görüş kaybı görülebilir.
- Özellikle hemorajik inme durumunda, ani ve açıklanamayan şiddetli baş ağrısı belirgindir.
- Zihin karışıklığı, oryantasyon kaybı veya tepki vermede zorluk yaşanabilir.
İnme Neden Olur?
İnme, beyne giden kan akışının kesilmesi veya beyin damarlarının yırtılması sonucu oluşur. En yaygın nedenler arasında damarlarda plak birikimi (ateroskleroz), pıhtı oluşumu, yüksek tansiyon ve damar duvarlarının zayıflaması yer alır. Kalp ritim bozuklukları pıhtı oluşumuna neden olarak, hipertansiyon ise damar yırtılmalarına yol açarak felç riskini artırabilir. Kan akışının durmasıyla birlikte beyin hücreleri oksijensiz kalır ve kalıcı hasar meydana gelebilir.
İnme riskini artıran faktörler şunlardır:
- Ateroskleroz: Damarlarda plak birikimi, beyne kan taşıyan arterleri daraltarak tıkanmalara yol açabilir, bu da iskemik inme riskini artırır.
- Hipertansiyon: Yüksek tansiyon, damar duvarlarını zayıflatarak yırtılma (hemorajik inme) riskini artırır ve uzun vadede damar hasarına yol açar.
- Pıhtı Oluşumu: Vücudun herhangi bir yerinde (örneğin kalp veya boyun damarlarında) oluşan pıhtılar, beyne ulaşarak damarları tıkayabilir ve inme riskini artırır.
- Diyabet: Yüksek kan şekeri, damar yapısını bozar ve tıkanıklık riskini yükseltir.
- Sigara Kullanımı: Tütündeki kimyasallar, damar iç yüzeyini tahriş eder ve pıhtılaşmayı tetikler.
- Yüksek Kolesterol: Kanda LDL birikimi, damar tıkanıklığına zemin hazırlar.
- Anevrizma: Damar duvarında zayıf bir bölgenin balonlaşması, yırtılma ve kanamaya neden olabilir.
- Yaş ve Genetik: Yaş ilerledikçe damar elastikiyeti azalır; aile öyküsü de riski artırır.
İnme Tedavisi Nasıl Yapılır?
İnme tedavisi, beyne kan akışını yeniden sağlamak ve oluşabilecek hasarı en aza indirmek amacıyla yapılır. Hızlı müdahale gerekir. Pıhtı çözücü ilaçlar, inmenin erken evrelerinde kan damarlarındaki tıkanıklığı açmak için kullanılır. Ayrıca, kan sulandırıcı ilaçlar, pıhtı oluşumunu engellemeye yardımcı olur. Eğer ilaç tedavisi yeterli olmazsa, tıkalı damarları açmak veya kanamayı durdurmak için cerrahi müdahale gerekebilir. Bu yöntemler, beynin yeniden oksijen almasını sağlar. İnme sonrası fiziksel ve konuşma terapileri gibi rehabilitasyon yöntemleri, hastaların günlük yaşam aktivitelerine geri dönmelerini sağlayarak iyileşme sürecini hızlandırır.
Hızla başlayan tedavi ve ardından gelen rehabilitasyon süreci, inmenin etkilerini azaltmak ve hastanın yaşam kalitesini artırmak için büyük önem taşır.
İnme Nasıl Önlenir?
İnme risk faktörleri değiştirilemez ve değiştirilebilir olmak üzere iki gruba ayrılır. Yaş, genetik ve cinsiyet gibi değiştirilemez faktörler kontrol edilemezken, sağlıklı yaşam alışkanlıkları benimseyerek değiştirilebilir risk faktörlerini yönetmek inme riskini önemli ölçüde azaltabilir. Örneğin, düzenli fiziksel aktivite, sağlıklı beslenme ve sigaradan uzak durma gibi faktörler, inme riskini %50’ye varan oranda düşürebilir.
İnmeden korunmak için şunları yapabilirsiniz:
- Haftada en az 150 dakika tempolu yürüyüş, yüzme veya bisiklet gibi orta şiddetli egzersizler yapmak, kalp sağlığını iyileştirir ve kan dolaşımını artırarak inme riskini azaltır.
- Doymuş yağlardan, tuzdan ve işlenmiş gıdalardan kaçınıp, bol miktarda meyve, sebze, tam tahıllar ve sağlıklı yağlar tüketmek damar sağlığını korur.
- Yüksek tansiyon, inme riskini önemli ölçüde artırır. Tansiyonu düzenli takip etmek ve gerekli yaşam tarzı değişiklikleri veya ilaç tedavisini doktor önerisine göre uygulamak önemlidir.
- Yüksek kolesterol, damar tıkanıklıklarına yol açabilir.
- Kolesterol seviyelerini sağlıklı aralıkta tutmak, inme riskini azaltır.
- Sigara içmek damarları zayıflatır ve kan pıhtılaşmasını artırır. Alkolün aşırı tüketimi de kan basıncını yükseltebilir. Bu alışkanlıklardan kaçınmak inme riskini büyük ölçüde azaltır.
- Yüksek kan şekeri, damarların zayıflamasına yol açar. Diyabetin kontrol altına alınması, inme riskini azaltır.
- Uzun süreli stres, kalp sağlığını olumsuz etkileyebilir. Rahatlama teknikleri ve stres yönetimi yöntemleri inme riskini azaltabilir.
Referans: Stroke
