İnme (Felç) Nedir? Neden Olur? Belirtileri Nelerdir?

İnme beyninizin bir bölümünde kan akışının kesilmesi veya kanama sonucu beyin dokusunun hasar görmesi durumudur. Halk arasında felç olarak bilinen bu durum ani olarak gelişir ve acil müdahale gerektirir. İnme belirtilerini erken fark etmek ve hızla hastaneye ulaşmak hayat kurtarıcıdır.

İnmenin en yaygın belirtileri ani başlayan yüz asimetrisi, kol güçsüzlüğü ve konuşma bozukluğudur. Bu belirtilerden herhangi birini fark ettiğinizde “zaman beyin demektir” kuralını hatırlayın. Her dakika gecikme beyin hasarını artırır ancak hızlı müdahale ile hasar minimum düzeyde tutulabilir.

İnme sonrası yaşam kalitesi tedavi ve rehabilitasyona bağlı olarak önemli ölçüde iyileştirilebilir. Çoğu hasta bağımsız yaşamına dönebilir ve günlük aktivitelerini sürdürebilir. Risk faktörlerini kontrol ederek ikinci inme riskini de büyük oranda azaltabilirsiniz.

İnme Nedir?

İnme beyninizde bulunan kan damarlarının tıkanması veya yırtılması sonucu beyin dokusunun oksijensiz kalmasıdır. Beyin hücreleri oksijen olmadan çok kısa sürede ölmeye başlar. Bu nedenle inme tıbbi acil durumdur ve dakikalar içinde müdahale edilmelidir.

Beyniniz vücudunuzun %2’sini oluşturmasına rağmen kalbin pompaladığı kanın %20’sini kullanır. Bu yoğun kan akışı sayesinde beyin hücreleri sürekli oksijen ve glikoz alır. Kan akışı kesildiğinde hücreler 3-4 dakika içinde geri dönüşümsüz hasara uğrar.

İnme türüne göre farklı mekanizmalarla gelişir. İskemik inmede damar tıkanması, hemorajik inmede damar yırtılması söz konusudur. Her iki durumda da sonuç aynıdır: beyin dokusunun oksijen ve besin maddelerinden mahrum kalması.

Beyninizin etkilenen bölgesine göre farklı fonksiyon kayıpları yaşarsınız. Sol beyin yarım küresindeki inmeler genellikle konuşma ve dil fonksiyonlarını etkiler. Sağ beyin yarım küresindeki inmeler ise mekansal algı ve dikkat fonksiyonlarını bozabilir.

İnme Türleri Nelerdir?

İnme iki ana türe ayrılır ve bu ayrım tedavi yaklaşımını belirler. İskemik inme tüm inmelerin %80-85’ini oluşturur ve kan damarının tıkanması sonucu gelişir. Bu türde beyin dokusuna kan ve oksijen ulaşamaz.

İskemik inme kendi içinde ikiye ayrılır. Trombotik inmede damarın içinde pıhtı oluşur ve kan akışını keser. Embolik inmede ise başka bir yerden gelen pıhtı beyin damarını tıkar. Emboli genellikle kalpten, boyun damarlarından veya diğer büyük damarlardan gelir.

Hemorajik inme tüm inmelerin %15-20’sini oluşturur ve beyin içi kanama sonucu gelişir. İntraserebral kanama beyin dokusu içinde, subaraknoid kanama ise beyin zarları arasında meydana gelir. Bu türde kanayan damar çevredeki beyin dokusuna basınç uygular.

TİA geçici iskemik atak olarak adlandırılan durum mini inme olarak bilinir. Belirtiler 24 saatten kısa sürer ve genellikle 1 saat içinde düzelir. TİA ciddi inme için uyarı işaretidir ve mutlaka değerlendirilmelidir.

Kriptojenik inme nedeni belirlenemeyen inme türüdür. Tüm araştırmalara rağmen kesin neden bulunamayan inmelerin oranı %25-30 civarındadır. Bu hastalarda gizli ritim bozuklukları veya kalp hastalıkları araştırılır.

İnme Belirtileri Nelerdir?

İnme belirtileri ani başlar ve hızla ilerler. FAST testi inmede hayat kurtaran erken tanı yöntemidir. F yüz asimetrisi, A kol güçsüzlüğü, S konuşma bozukluğu, T ise hemen tıbbi yardım çağırma anlamına gelir.

• Yüz felci ani gelişen yüz asimetrisidir. Gülümseme isterken ağzın bir tarafı düşer. Göz kapağı sarkar veya tamamen kapanabilir. Yüzün etkilenen tarafında his kaybı yaşanabilir.
• Kol ve bacak güçsüzlüğü ani olarak ortaya çıkar. Bir taraf kolunuzu veya bacağınızı kaldıramayabilir, tutabilirsiniz. Yürüme güçlüğü, dengesizlik ve koordinasyon bozukluğu gelişebilir.
• Konuşma bozuklukları farklı şekillerde ortaya çıkar. Afazi konuşmayı anlama veya söyleme güçlüğüdür. Afazi dil merkezinin zarar görmesi sonucu kelime bulma, cümle kurma veya konuşulanları anlama zorluğudur. Dizartri ise kas kontrolü bozukluğu nedeniyle ağızdan çıkan sesin anlaşılmaz olması durumudur.
• Ani şiddetli başağrısı özellikle hemorajik inmede görülür. “Hayatımda hiç yaşamadığım şiddette ağrı” şeklinde tarif edilir. Bulantı, kusma ve bilinç bulanıklığı eşlik edebilir.
• Görme bozuklukları ani gelişebilir. Tek gözde görme kaybı, çift görme veya görme alanı defektleri oluşabilir. Ani denge kaybı, baş dönmesi ve koordinasyon bozukluğu da inme belirtisi olabilir.

İnme Süreci ve Zamanlaması

İnme akut tıbbi bir durumdur ve gelişim süreci çok hızlıdır. İlk saatler beyin dokusu için kritik önemdedir. “Zaman beyin demektir” kuralı bu durumu özetler. Her dakika gecikme daha fazla beyin hücresi kaybı anlamına gelir.

Altın saat ilk 60 dakikalık kritik dönemdir. Bu süre içinde hastaneye ulaşan hastalarda modern tedavi yöntemlerinin şansı en yüksektir. Altın saat içinde yapılan müdahaleler sonuçları dramatik şekilde iyileştirebilir.

Trombolitik tedavi penceresi iskemik inmede ilk 4.5 saattir. Bu süre içinde pıhtı eritici ilaç verilebilir. Mekanik trombektomi ise büyük damar tıkanmalarında ilk 6-24 saat içinde uygulanabilir.

Penumbra beyin dokusundaki hasar görmemiş ancak risk altındaki bölgedir. Bu alan hızlı müdahale ile kurtarılabilir. Zaman geçtikçe penumbra alanı küçülür ve geri dönüşümsüz hasara dönüşür.

İyileşme süreci inme sonrası aylarla, yıllarla ölçülür. İlk 3-6 ay en hızlı iyileşme dönemidir. Beyin plastisitesi bu dönemde en yüksektir ve rehabilitasyon en etkilidir. Beyin plastisitesi, beynin kendini yenileme ve uyum sağlama yeteneğidir.

İnme Nasıl Gelişir?

İskemik inmede en yaygın mekanizma ateroskleroz nedeniyle damar daralması ve tıkanmasıdır. Ateroskleroz arterlerde kolesterol ve yağ birikimi sonucu oluşan plak formasyonudur. Bu plaklar zamanla büyür ve damar çapını daraltır.

Embolizm başka bir bölgeden gelen pıhtının beyin damarını tıkamasıdır. Emboli kaynağı çoğunlukla kalptir. Atrial fibrilasyon, kalp kapak hastalıkları, kardiyomiyopati emboli riskini artırır. Boyun damarlarındaki plaklar da emboli kaynağı olabilir.

Küçük damar hastalığı lakiner inmeler olarak adlandırılır. Hipertansiyon ve diyabet küçük beyin damarlarında hasara neden olur. Bu damarlar tıkandığında küçük çaplı inmeler oluşur.

Hemorajik inmede damar duvarı zayıflığı temel nedendir. Hipertansiyon damar duvarında gerginlik oluşturur ve yırtılmaya yol açar. Anevrizma damar duvarının balonlaşması sonucu oluşan zayıf noktadır. Anevrizma damar duvarının şişerek balon gibi genişlemesi ve incelmesi durumudur. Bu zayıf bölge zamanla büyür ve kanama riski taşır.

Arteriyovenöz malformasyon (AVM) doğumsal olarak oluşan anormal damar bağlantısıdır ve normal kapiller yatak olmadan arter ve venlerin doğrudan bağlantısı anlamına gelir. Bu yapılar zamanla büyür ve kanama riski taşır.

İnme Nedenleri Nelerdir?

• Hipertansiyon inmenin en önemli ve değiştirilebilir nedenidir. Yüksek tansiyon hem iskemik hem hemorajik inme riskini artırır. 140/90 mmHg üzeri değerler inme riskini 2-3 kat artırır. Tansiyonunuzu düzenli kontrol ettirmek ve tedavi altında tutmak kritik önemdedir.
• Atriyal fibrilasyon adı verilen kalp ritim bozukluğu emboli riskini 5 kat artırır. Düzensiz kalp atışları kalp içinde kan pıhtıları oluşumuna yol açar. Bu pıhtılar beyine giderek embolik inmeye neden olur. Antikoagülan tedavi bu riski büyük ölçüde azaltır.
• Diyabet kan şeker yüksekliği damarları hasara uğratır. Hem büyük hem küçük damarları etkiler ve ateroskleroz sürecini hızlandırır. HbA1c düzeyinin %7’nin altında tutulması inme riskini azaltır.
• Sigara kullanımı inme riskini 2-4 kat artırır. Nikotin damar duvarlarına zarar verir ve pıhtılaşmayı kolaylaştırır. Pasif sigara maruziyeti bile risk oluşturur. Sigarayı bıraktıktan sonra risk zamanla azalır.
• Yüksek kolesterol ateroskleroz gelişimini hızlandırır. LDL kolesterol 130 mg/dl üzerinde olmamalıdır. Statin grubu ilaçlar hem kolesterolü düşürür hem plak stabilizasyonu sağlar.
• Kalp hastalıkları emboli riskini artırır. Kapak hastalıkları, kalp yetmezliği, geçirilmiş kalp krizi sonrası pıhtı oluşumu kolaylaşır. Ekokardiyografi ile kalp değerlendirmesi önemlidir.

Kimler İnme Riski Altındadır?

Değiştirilemez risk faktörleri arasında yaş en önemlisidir. 55 yaş sonrası her 10 yılda inme riski iki katına çıkar. 65 yaş üzerinde risk belirgin şekilde artar. Yaşlanma ile birlikte damarlar sertleşir ve ateroskleroz ilerler.

Cinsiyet faktörü yaşa göre değişir. Genç yaşlarda erkeklerde inme riski daha yüksektir. Ancak 75 yaş sonrası kadınlarda risk erkekleri geçer. Kadınlarda gebelik, doğum kontrol hapı kullanımı ek risk faktörleridir.

Aile öyküsü güçlü risk faktörüdür. Anne, baba veya kardeşlerinizde erken yaşta inme varsa riskiniz artar. Ailesel hipertansiyon, diyabet, kalp hastalıkları riski artırır.

Değiştirilebilir yaşam tarzı faktörleri kontrol edilebilir. Obezite özellikle karın çevresi yağlanması inme riskini artırır. Hareketsiz yaşam, aşırı alkol tüketimi, uyku apnesi önemli risk faktörleridir.

Geçici iskemik atak öyküsü en güçlü risk faktörüdür. TİA geçiren hastalarda 1 yıl içinde inme riski %10-15’tir. Bu hastalar acil değerlendirme ve tedavi gerektirir.

İnme Tanısı Nasıl Konur?

İnme tanısı öncelikle klinik değerlendirme ile konur. NIHSS nörolojik inme skalası inmenin şiddetini belirler. Bu skala 0-42 puan arasındadır ve 0 normal, 42 ağır inme anlamına gelir. Eğer skorunuz 25 üzerindeyse durum ciddidir.

Beyin görüntüleme inme tanısında kritik önemdedir. BT beyindeki kanamaları gösterir ve ilk tercih edilen yöntemdir. MRI ise erken dönem iskemik değişiklikleri daha iyi saptار. Difüzyon MRI ilk saatlerdeki inme alanını gösterir.

BT anjiografi ve MR anjiografi beyin damarlarını görüntüler. Büyük damar tıkanması olan hastalarda mekanik trombektomi kararı vermek için gereklidir. DSA dijital subtraksiyon anjiografi en detaylı damar görüntüleme yöntemidir.

Kan testleri inme etiyolojisini araştırır. Glukoz, INR, aPTT, trombosit sayısı acil değerlendirilir. Lipid profili, HbA1c, böbrek fonksiyonları değerlendirilir. D-dimer pıhtılaşma aktivitesini gösterir.

EKG ve ekokardiyografi kardiyak emboli kaynağını araştırır. Atrial fibrilasyon, kapak hastalıkları, duvar hareket bozuklukları saptanır. 24 saatlik Holter monitörü gizli ritim bozukluklarını yakalar.

Karotis Doppler USG boyun damarlarındaki daralmayı değerlendirir. %70 üzeri darlık cerrahi müdahale gerektirebilir. Vertebral arterler de değerlendirilir.

İnme Tedavisi Nasıl Yapılır?

İnme tedavisi türüne, zamanına ve hastanın durumuna göre planlanır. Akut dönemde birincil hedef beyindeki hasarı minimum düzeyde tutmaktır. İskemik ve hemorajik inme tedavi yaklaşımları farklıdır. Zamanında başlanan tedavi sonuçları dramatik şekilde iyileştirebilir.

Tedavi sürekli bir süreçtir ve akut dönemden rehabilitasyona kadar uzanır. Modern inme merkezlerinde multidisipliner ekip yaklaşımı uygulanır. Nöroloji, radyoloji, rehabilitasyon, beslenme uzmanları koordineli çalışır.

Akut Dönem Tedavisi

İskemik inmede trombolitik tedavi altın standart yaklaşımdır. rtPA doku plazminojen aktivatörü pıhtıyı eriten ilaçtır. İlk 4.5 saat içinde verildiğinde etkilidir. Bu tedavi öncesi beyin görüntüleme ile kanama dışlanmalıdır.

Mekanik trombektomi büyük damar tıkanmalarında uygulanır. Kateter ile pıhtı mekanik olarak çıkarılır. İlk 6 saat içinde yapıldığında en etkilidir. Bazı hastalarda 24 saate kadar uzatılabilir.

Antiplatelet tedavi trombolitik uygulanamayan hastalarda başlanır. Aspirin ilk 48 saat içinde verilir. Klopidogrel bazı hastalarda tercih edilebilir. Kombine antiplatelet tedavi özel durumlarda uygulanır.

Hemorajik İnme Tedavisi

Hemorajik inmede cerrahi müdahale yaşam kurtarıcı olabilir. Büyük hematomlar beyin basısına yol açar. Dekompresif kraniektomi beyin basıncını azaltır. Anevrizma klipi veya koil ile kapatılır.

Tansiyon kontrolü hemorajik inmede kritiktir. Büyük tansiyon 140 mmHg altında tutulur. Hızlı düşürme beyin perfüzyonunu bozabilir. İntravenöz nikardipinz, labetalol kullanılabilir.

Supportif Tedavi

Yoğun bakım desteği ağır inme hastalarında gereklidir. Hava yolu açıklığı, solunum desteği, sıvı dengesi takip edilir. Beslenme desteği ilk 48 saat içinde başlatılır.

Komplikasyon önleme tedavinin önemli parçasıdır. Aspirasyon pnömonisi, derin ven trombozu, basınç yaraları önlenmelidir. Erken mobilizasyon mümkün olduğunca başlatılır.

İnme Komplikasyonları Nelerdir?

İnme komplikasyonları erken ve geç dönemde gelişebilir. Erken komplikasyonlar yaşamsal tehlike oluşturabilir ve yakın takip gerektirir. Beyin ödemi özellikle büyük inmeler sonrası gelişir ve ek tedavi gerektirebilir.

Aspirasyon pnömonisi yutma güçlüğü olan hastalarda gelişebilir. Bakteriler akciğerlere kaçarak enfeksiyona neden olur. Erken beslenme değerlendirmesi ve uygun kıvam ayarlaması önemlidir.

Epileptik nöbetler inmeden sonra %2-23 oranında görülebilir. Özellikle kortikal inmelerde risk yüksektir. Antiepileptik ilaçlar profilaktik olarak başlanmayabilir ancak nöbet gelişirse tedavi edilir.

İnme komplikasyonları:

• Beyin ödemi yaşamsal tehlike oluşturabilir ve acil müdahale gerektirebilir
• Aspirasyon pnömonisi yutma güçlüğü nedeniyle akciğer enfeksiyonuna yol açabilir
• Epileptik nöbetler özellikle kortikal inmeler sonrası gelişebilir
• Derin ven trombozu uzun süre hareketsiz kalma nedeniyle oluşabilir
• Depresyon inme sonrası hastaların %30-60’ında görülebilir
• Ağrı ve spastisite kas sertliği ve hareket kısıtlılığına neden olabilir

İnme ile Günlük Yaşam Nasıl Sürdürülür?

İnme sonrası yaşam adaptasyon süreci gerektirir ancak çoğu hasta bağımsız yaşamına dönebilir. Rehabilitasyon programı fonksiyonel bağımsızlığınızı artırmak için tasarlanır. Ergoterapi günlük yaşam aktivitelerini yeniden öğretir.

Ev düzenlemeleri güvenliğinizi artırır. Banyoda tutamaklar, kaymaz zeminler, rampalar gerekebilir. Merdiven korkulukları, iyi aydınlatma, halı kenarlarının sabitlenmesi önemlidir.

İş yaşamına dönüş durumunuza göre değişir. Masabaşı işlerde daha erken dönüş mümkündür. İş yerinde ergonomik düzenlemeler gerekebilir. Mesai saatleri kademeli artırılabilir.

Sosyal yaşamınızı sürdürmeniz iyileşme sürecini hızlandırır. Aile ve arkadaş desteği önemlidir. İnme destek gruplarına katılmak faydalı olabilir. İzolasyondan kaçının ve aktif kalın.

Araba kullanma durumunuza göre değerlendirilir. Görme, koordinasyon, reaksiyon zamanı test edilir. Adaptif araç gereçleri kullanılabilir. Sürücü kursu rehabilitasyonu gerekebilir.

İnmede Beslenme ve Egzersiz

İnme sonrası beslenme iyileşme sürecinde kritik rol oynar. Antioksidan bakımından zengin gıdalar beyin sağlığını destekler. Omega-3 yağ asitleri nöron onarımını hızlandırır. Balık, ceviz, keten tohumu tercih edin.

Yutma güçlüğü olan hastalarda kıvam modifikasyonu gerekir. Nektarlı sıvılar, püreli gıdalar güvenli olabilir. Yutma terapisti değerlendirmesi önemlidir. Aspirasyon riskini azaltmak için başınızı dik tutun.

Sodyum kısıtlaması tansiyon kontrolü için gereklidir. Günlük tuz alımınızı 1 çay kaşığının altında tutun. Potasyum bakımından zengin gıdalar tansiyon düşürür. Muz, portakal, ıspanak tercih edin.

Egzersiz programı durumunuza göre düzenlenir. Fizik tedavi kas gücü ve koordinasyonu geliştirir. Aralıklı egzersizler yorgunluğu azaltır. Dengeyi koruyacak şekilde güvenli ortamda yapın.

Yürüme antrenmanı en önemli rehabilitasyon bileşenidir. Paralel bar, yürüteç, baston kullanımı öğretilir. Merdiven çıkma, rampa kullanımı pratik yapılır. Ev içi engellerle alıştırma yapın.

Kuvvet antrenmanı spastisiteyi azaltır. Germe egzersizleri eklem hareket açıklığını korur. Su içi egzersizler hem güvenli hem etkilidir. Günde 30 dakika aktivite hedefleyin.

Ne Zaman Doktora Başvurmalısınız?

İnme belirtilerinden herhangi birini yaşıyorsanız hemen 112’yi arayın. FAST testinde tek bir belirti bile acil durumdur. Gecikme beyin hasarını artırır ve tedavi şansını azaltır. “Bekleyelim geçer” düşüncesi yanlıştır.

Ani şiddetli başağrısı yaşıyorsanız acil başvuru gerekir. Özellikle “hayatımda hiç yaşamadığım şiddette” ağrı uyarı işaretidir. Kusma, boyun sertliği, bilinç değişikliği eşlik edebilir.

TİA geçici belirtiler olsa bile değerlendirilmelidir. Belirtiler düzelse bile inme riski devam eder. İlk 48 saat içinde inme riski %10’dur. Acil değerlendirme ve tedavi gerekir.

Rehabilitasyon sırasında yeni belirtiler gelişirse doktora başvurun. Tekrarlayan baş dönmesi, düşme riski, yeni güçsüzlük önemli bulgulardır. İlaç yan etkileri de değerlendirilmelidir.

Depresyon belirtileri ihmal edilmemelidir. Uykusuzluk, iştahsızlık, motivasyon kaybı tedavi gerektirir. İnme sonrası depresyon iyileşmeyi olumsuz etkiler. Psikolojik destek önemlidir.

Enfeksiyon belirtileri olan ateş, öksürük, idrar yakınmaları acil değerlendirme gerektirir. İnme hastaları enfeksiyonlara daha duyarlıdır. Antibiyotik tedavisi erken başlanmalıdır.

Sonuç

İnme ciddi bir tıbbi durum olmakla birlikte erken tanı ve modern tedavi yöntemleri ile başarıyla yönetilebilir. FAST testini öğrenmek ve belirtileri tanımak hayat kurtarıcıdır. Zaman faktörü kritik önemdedir ve hızlı müdahale sonuçları dramatik şekilde iyileştirir.

Risk faktörlerini kontrol etmek ikinci inme riskini büyük ölçüde azaltır. Tansiyon, kolesterol, diyabet kontrolü, sigara bırakma, düzenli egzersiz etkili önleme yöntemleridir. İlaç tedavinizi düzenli kullanın ve doktor kontrollerinizi aksatmayın.

Rehabilitasyon süreci sabır gerektirir ancak umut verici sonuçlar alınabilir. Beyin plastisitesi sayesinde kaybedilen fonksiyonlar büyük ölçüde geri kazanılabilir. Aile desteği ve motivasyon iyileşme sürecini hızlandırır. Günümüz tıbbı ile çoğu inme hastası kaliteli yaşam sürebilir.

Referans: Stroke