İnme (felç), beyni besleyen damarların tıkanması veya yırtılması sonucu beynin oksijensiz kalmasıyla ortaya çıkan acil bir durumdur. Ani konuşma bozukluğu, yüz kayması, kol veya bacakta güçsüzlük en sık belirtileridir.
İnme Nedir?
İnme (felç), beynin bir kısmına giden kan akışının kesintiye uğramasıyla ortaya çıkan bir durumdur. Bu, beyin hücrelerinin hızla ölmeye başlamasına neden olur. İnme ya bir kan damarının tıkanmasıyla (iskemik inme) ya da bir kan damarının yırtılarak kanamasıyla (hemorajik inme) gerçekleşir. Felç olarak da bilinen inme, beyindeki hasarın boyutuna ve yerine bağlı olarak vücudun farklı bölgelerinde fonksiyon kaybına yol açabilir.
İnme Türleri
İnme iki ana gruba ayrılır. İskemik inme damar tıkanması ile gelişir ve inme vakalarının yaklaşık %85’ini oluşturur. Bu tipte beyin damarında kan pıhtısı oluşabilir veya başka yerden gelen pıhtı damarı tıkayabilir. Kalp ritim bozuklukları, özellikle atrial fibrilasyon, bu tür inmede önemli risk faktörüdür.
Hemorajik inme ise beyin damarının yırtılması ile kanama sonucu gelişir. Bu tip daha az görülür ancak genellikle daha ciddidir. Yüksek tansiyon en önemli nedeni olup, beyin anevrizması veya arteriyovenöz malformasyon gibi damar anomalileri de kanama yapabilir.
Geçici iskemik atak (GİA) ise “mini inme” olarak bilinir ve belirtiler 24 saat içinde geçebilir. Ancak bu durum gelecekte büyük inme geçirme riskinin arttığının işaretidir ve ciddiye alınmalıdır.
İnme Belirtileri
İnme belirtileri aniden başlar ve etkilenen beyin bölgesine göre değişebilir. En yaygın belirtiler arasında yüzde çarpıklık, konuşma bozuklukları ve kol-bacakta güçsüzlük yer alır. Hasta gülümsemek istediğinde yüzünün bir tarafı sarkmış olabilir.
Konuşma problemleri lafları karıştırma, anlaşılmaz konuşma veya söylenenleri anlayamama şeklinde kendini gösterebilir. Ani şiddetli baş ağrısı, özellikle yaşamının en kötü baş ağrısı olarak tarif edilen, kanama tipinde görülebilir.
Diğer belirtiler arasında ani görme kaybı, çift görme, denge kaybı, koordinasyon bozukluğu ve bilinç bulanıklığı sayılabilir. Bazen hasta sadece uyuşukluk, karmaşıklık veya ani düşme yaşayabilir. Yaşlı hastalarda belirtiler daha belirsiz olabilir.
İnmenin en sık görülen belirtileri şunlardır:
- Yüzün bir tarafında uyuşma, sarkma veya gülümseyememe durumu
- Tek bir kolda veya bacakta ani uyuşma veya zayıflık hissi
- Konuşmada zorluk
- Denge ve görme sorunları
İnme Neden Olur?
İnme ya kan damarlarının birinin bir pıhtı ile tıkanması ya da kan damarlarının yırtılarak beyne kan sızması nedeniyle olur. Bu durumlara yol açan risk faktörleri ise değiştirilebilen ve değiştirilemeyen risk faktörleri olarak ayrılabilir. Yaş, cinsiyet ve aile öyküsü değiştirilemez faktörlerdir. Erkeklerde ve 55 yaş üzerinde risk artar. Kadınlarda gebelik ve doğum kontrol hapı kullanımı riski artırabilir.
İnmenin değiştirilebilen risk faktörleri arasında yüksek tansiyon, atriyal fibrilasyon, diyabet, yüksek kolesterol ve sigara kullanımı yer alır. Yüksek tansiyon en önemli risk faktörü olup özellikle kanama tipinde etkilidir. Kalp hastalıkları, özellikle ritim bozuklukları, pıhtı oluşumuna neden olabilir.
Yaşam tarzı faktörleri arasında obezite, hareketsiz yaşam, aşırı alkol tüketimi ve uyuşturucu kullanımı inme nedeni olabilir. Stres, yetersiz uyku ve sağlıksız beslenme de riski artırabilir. Önceden geçirilmiş inme veya geçici iskemik atak önemli risk faktörleridir.
İnme Tanısı
İnme tanısı klinik belirti ve görüntüleme yöntemleriyle konur. İlk değerlendirmede hastanın aniden gelişen nörolojik belirtileri incelenir. Beyin tomografisi (BT) veya manyetik rezonans (MR) görüntüleme acilen yapılır.
BT özellikle kanama tipini tespit etmede etkilidir ve hızlı sonuç verir. MR daha detaylı bilgi sağlar ve erken dönem değişiklikleri gösterebilir. Damar görüntüleme yöntemleri tıkanıklığın yerini ve derecesini belirler.
Kan testleri şeker, elektrolit ve pıhtılaşma değerlerini kontrol eder. Kalp değerlendirmesi EKG ve ekokardiyografi ile yapılır. Karotis doppler boyun damarlarındaki daralmayı gösterebilir. Tüm bu testler tedavi kararını vermede önemlidir.
İnme Tedavisi
İnme tedavisi türüne göre farklılık gösterir. İskemik inmede pıhtı eritici ilaçlar (trombolitik) 4.5 saat içinde verilebilir. Bu tedavi pıhtıyı eriterek kan akışını yeniden sağlar. Daha geç dönemde mekanik trombektomi yapılabilir. Mekanik trombektomi, büyük bir damarı tıkayan pıhtının, özel bir kateter kullanılarak doğrudan damardan çıkarılmasıdır.
Kanama tipinde öncelik kanamanın durdurulmasıdır. Tansiyon kontrolü, pıhtılaşmayı artırıcı ilaçlar ve gerekirse cerrahi müdahale uygulanabilir. Beyin basıncını azaltıcı tedbirler alınır.
Akut dönemde hasta yoğun bakımda takip edilebilir. Vital bulgular, nörolojik durum ve komplikasyonlar yakından izlenir. Erken mobilizasyon ve rehabilitasyon mümkün olan en kısa sürede başlar. Fizik tedavi, konuşma terapisi ve meslek terapisi iyileşme sürecini destekler.
İnme Riskleri
İnme sonrası çeşitli komplikasyonlar gelişebilir. Beyin ödemi ilk günlerde ortaya çıkabilir ve yaşamsal tehlike oluşturabilir. Nöbet, özellikle kanama tipinde görülebilir ve ilaç tedavisi gerektirebilir.
Uzun vadeli inme komplikasyonlar arasında felç, konuşma bozuklukları, yutma güçlüğü ve hafıza kaybı, odaklanma güçlüğü veya muhakeme yeteneğinde bozulma gibi bilişsel problemler yer alır. Hastalar günlük yaşam aktivitelerinde zorluk yaşayabilir ve yardıma ihtiyaç duyabilir.
İnmenin neden olabileceği ikincil problemler arasında akciğer enfeksiyonu, idrar yolu enfeksiyonu, yatak yaraları ve kan pıhtılaşması sayılabilir. Depresyon ve anksiyete de sık görülen sorunlardır. Bu komplikasyonların önlenmesi ve tedavisi iyileşme sürecini olumlu etkiler.
İnmeden Korunma Yolları
İnme riskini azaltmak için alınabilecek en önemli önlemler, sağlıklı yaşam tarzı seçimleri ve altta yatan hastalıkların yönetimidir. Bu, inmenin en sık nedenlerini hedef alan proaktif bir yaklaşımdır.
İnmeden korunmak için şunlar yapılabilir:
- Tansiyonu Kontrol Altında Tutmak: Yüksek tansiyon, inmenin en önemli risk faktörüdür. Düzenli takip ve ilaç tedavisiyle kontrol altına alınmalıdır.
- Sağlıklı Beslenmek: Yağ ve tuz oranı düşük, sebze ve meyve açısından zengin bir diyet benimsemek faydalıdır.
- Düzenli Egzersiz Yapmak: Haftada en az 150 dakika orta düzeyde egzersiz yapmak kalp sağlığını destekler.
- Diyabeti Yönetmek: Diyabeti olan kişilerde inme riski daha yüksektir. Kan şekeri seviyeleri kontrol altında tutulmalıdır.
- Sigara ve Alkol Tüketimini Sınırlamak: Sigara içmek ve aşırı alkol tüketimi inme riskini artırır.
Ne Zaman Doktora Başvurmalı?
İnme şüphesi olan her durumda derhal 112 aranmalı ve acil servise başvurulmalıdır. Ani başlayan yüz çarpıklığı, kol-bacak güçsüzlüğü, konuşma bozukluğu veya şiddetli baş ağrısı durumlarında zaman kaybetmeden hastaneye gidilmelidir.
“FAST” testi basit bir değerlendirme yöntemidir: F-Yüz (gülümserken çarpıklık), A-Kollar (iki kolu kaldırırken biri düşüyor mu), S-Konuşma (anlaşılmaz mı), T-Zaman (acil 112 ara). Bu belirtilerden biri bile varsa inme olabilir.
Geçici belirtiler de ciddiye alınmalıdır çünkü gelecekte büyük inme riskini artırabilir. Risk faktörü bulunan kişiler (yüksek tansiyon, kalp hastalığı, diyabet) düzenli kontroller yaptırmalı ve ilaçlarını düzenli kullanmalıdır. Erken müdahale hayat kurtarabilir ve sakatlığı önleyebilir.
Referans: Stroke
